Szkolenie przyszłych mistrzów: upadek francuskiego modelu publicznego wobec prywatnych akademii
Przez długi czas Francja była jednym z ostatnich bastionów publicznego modelu szkolenia w światowym tenisie.
Ustrukturyzowany, scentralizowany system, zaprojektowany tak, by wykrywać, szkolić i prowadzić talenty z kraju – od pierwszych uderzeń aż po wysoki poziom.
W miarę jak sport ulegał umiędzynarodowieniu, inny model – prywatnych akademii, zrodzonych w Stanach Zjednoczonych i eksportowanych do Europy, a następnie na Bliski Wschód – zaczął się narzucać jako preferowana opcja dla rosnącej liczby młodych zawodników.
Model francuski: 50 lat napięć między federacją, akademiami i rodzinami
Niniejszy materiał proponuje analizę ewolucji specyficznego systemu francuskiego, umieszczając go w perspektywie globalnej.
Francja, z silnym dziedzictwem federacyjnym, stanowi bowiem wyjątkowe pole obserwacji: kraj, w którym szkolenie elit niemal nigdy nie było pozostawione sektorowi prywatnemu, zanim krajobraz nie uległ przemianie.
Zrozumieć tę transformację, to opowiedzieć pięćdziesiąt lat napięć między instytucjami publicznymi, podmiotami prywatnymi i rodzinami poszukującymi osiągów sportowych.
1960–1970: U zarania modelu federalnego państwo buduje szkielet
Pod koniec lat 60. Francja wciąż szuka swojej drogi w kwestii szkolenia sportowego. Kraj jest przesiąknięty przekonaniem, że to państwo musi organizować, finansować i ujednolicać dostęp do sportu wyczynowego.
FFT wpisuje się w ten ogólny ruch, podobnie jak inne francuskie federacje, uruchamiając pierwsze zorganizowane zgrupowania narodowe i ośrodki pilotażowe.
Te miejsca, jeszcze dość prymitywne, gromadzą młode nadzieje wokół trenerów wyznaczonych przez federację, czasem z prowizorycznymi internatami przy klubach partnerskich.
Trzeba przypomnieć, że w tamtym okresie INSEP, który stanie się jednym z filarów szkolenia francuskiej elity, nie istnieje jeszcze w swojej nowoczesnej formie. Zostanie oficjalnie utworzony dopiero w 1975 roku. Wcześniej model pozostaje rozproszony, bez prawdziwego scentralizowanego kampusu.
Jednak zaczyna się utrwalać silna idea: szkolenie musi być publiczne, narodowe i zorganizowane pionowo. W tej logice federacja staje się obowiązkowym przejściem dla każdej sportowej ambicji.
1970–1980: Fala amerykańska i narodziny prywatnego kontrmodelu
W tym samym czasie, po drugiej stronie Atlantyku, zaczyna nabierać kształtu mała cicha rewolucja.
W Stanach Zjednoczonych pojawiają się pierwsze prywatne akademie tenisowe, będące owocem inicjatywy trenerów-przedsiębiorców, którzy chcą uniezależnić się od struktur publicznych.
Najbardziej emblematyczną z nich założono w 1978 roku w Bradenton, na Florydzie: akademię Nicka Bollettieriego, która później stanie się IMG Academy.
Bollettieri (1931–2022), legendarny amerykański trener, wprowadza całkowite zerwanie z europejskim modelem federalnym.
Intensywne treningi, nieustanna rywalizacja, indywidualne podejście, obecność różnych specjalistów przygotowania… oraz bezprecedensowe wykorzystanie storytellingu wokół młodych zawodników. To „laboratorium” ma być przedsiębiorstwem zanim stanie się instytucją sportową.
W Europie model ten jest początkowo postrzegany jako egzotyczna ciekawostka, niemal amerykańska fanaberia. Tymczasem zapowiada on zupełnie nowy paradygmat: prywatne, komercyjne, międzynarodowe szkolenie, wolne w swoich wyborach pedagogicznych.
1980–1990: Złota era europejskiego modelu federalnego
Podczas gdy Bollettieri zyskuje rozgłos, Europa, a w szczególności Francja, umacnia własny model. Lata 80. to bardzo dobry okres dla ośrodków federalnych.
Powstają wyspecjalizowane struktury: Pôles France, Pôles Espoirs, ośrodki regionalne i oczywiście INSEP, który szybko staje się symbolem publicznej doskonałości sportowej.
Osiągane sukcesy potwierdzają słuszność metody. Kilku ważnych francuskich zawodników, jak Yannick Noah, Henri Leconte i Guy Forget, rozwija się w środowisku federacyjnym, choć niektórzy uzupełniają swoją ścieżkę poza ścisłym nadzorem FFT.
Dominujący przekaz jest jasny: francuski zawodnik wysokiego poziomu rodzi się i kształtuje w systemie federalnym. W tym czasie akademie amerykańskie, choć fascynujące, pozostają odległym uniwersum.
1990–2000: Globalizacja przesuwa granice i otwiera drzwi akademiom
Lata 90. to dekada globalizacji tenisa. Podróże się intensyfikują, juniorskie cykle stają się międzynarodowe, a rodziny zaczynają porównywać metody szkolenia w różnych krajach.
Stany Zjednoczone oferują infrastrukturę i styl życia sportowego radykalnie odmienny. Równolegle Hiszpania rozwija własne ośrodki prywatne – wokół Barcelony, Walencji czy Majorki – wyspecjalizowane w pracy nad wytrzymałością i grą na mączce.
Prywatne akademie stają się akceleratorami karier. W USA IMG nadal przyjmuje i wspiera przyszłych mistrzów.
Jim Courier, Andre Agassi, Monica Seles czy Maria Szarapowa, która przyjeżdża jako nastolatka do Bradenton na początku lat 2000.
W Hiszpanii prywatne struktury stawiające na elastyczność i intensywną praktykę przyciągają młodzież z Europy Północnej, kuszoną klimatem i rygorem technicznym.
Trzeba jednak zaznaczyć: ogromna większość europejskich zawodników wciąż szkoli się w ramach federacji narodowych lub tradycyjnych klubów. Ale w zbiorowej wyobraźni zaczyna się utrwalać przekonanie, że istnieje konkurencyjny model – i że działa.
2005–2015: Globalna eksplozja i przemiana akademii w międzynarodowe marki
Od połowy lat 2000 akademie zmieniają skalę. Nie są już tylko miejscami treningu, ale stają się światowymi markami, często zorganizowanymi jak przedsiębiorstwa.
Ambitny marketing, luksusowa infrastruktura, międzynarodowe internaty, wsparcie mentalne, analiza wideo, nowoczesne siłownie: profesjonalizują się na tyle, że zaczynają konkurować z systemem federalnym na jego własnym polu.
Pojawia się lub rozwija kilka dużych projektów: Mouratoglou Academy, założona w 1996 roku przez Patricka Mouratoglou i Boba Bretta w regionie paryskim, następnie przeniesiona w 2011 roku do Sophia-Antipolis (Lazurowe Wybrzeże).
Rafa Nadal Academy na Majorce, założona przez legendę Rafaela Nadala, której oficjalne otwarcie w 2016 roku wieńczy projekt rozpoczęty kilka lat wcześniej wokół rodziny Nadalów.
Nie można też zapomnieć o rozwoju francuskich ośrodków, jak French Touch Academy w Cap d’Agde (Hérault) od 2018 roku, założonej przez Charles’a Auffraya.
Wreszcie, niektóre akademie powstają na Bliskim Wschodzie lub w Azji, wspierane przez międzynarodowy prywatny kapitał.
2015–2020: Monopol się kruszy, zaufanie przesuwa się gdzie indziej
W miarę jak sektor prywatny się profesjonalizuje, struktury federalne wydają się uwięzione w dawnym modelu.
Zmienia się narracja rodzin i zawodników. Federacje oskarżane są o sztywność administracyjną, przestarzałą infrastrukturę i czasem nieprzejrzyste kryteria selekcji.
Z kolei prywatne akademie podkreślają indywidualizację, różnorodność profili trenerskich, otwarcie na świat i wsparcie mentalne. Zmiana jest widoczna w wyborach młodych talentów.
Przypadek Francuza Gabriela Debru jest znamienny: zwycięzca juniorskiego Roland-Garros w 2022 roku, pod koniec 2023, w porozumieniu z federacją, opuszcza FFT, by dołączyć do Piatti Tennis Center we Włoszech, prowadzonego przez Riccarda Piattiego, jednego z najbardziej cenionych prywatnych trenerów w Europie.
Tego typu transfer, dawniej rzadkość, staje się czymś powszechnym. Od tego czasu młody zawodnik opuścił cykl ATP i przeniósł się do amerykańskiego systemu uniwersyteckiego, do kampusu Champaign-Urbana (University of Illinois).
Sinner, Rune, Alcaraz, Gauff… wszyscy przeszli przez prywatne akademie
Gabriel Debru nie jest jedyny. Na obecnym tourze wielu mistrzów również wybrało ścieżkę prywatną.
Holger Rune (Mouratoglou Academy w wieku 13 lat), Jannik Sinner (Piatti Tennis Center w wieku 13 lat), Coco Gauff (Mouratoglou Academy w wieku 10 lat), Stefanos Tsitsipas (Mouratoglou Academy w wieku 17 lat), Alexandra Eala (Rafa Nadal Academy w wieku 13 lat) czy Carlos Alcaraz (Ferrero Tennis Academy w wieku 15 lat) są tego idealnymi przykładami.
Ten wybór, jeszcze kilka lat temu marginalny, staje się dziś królewską drogą dla utalentowanych młodych graczy.
2020–2024: Prywatny model dominuje na szczycie — dla tych, których na to stać
Dziś jednak wysokiej klasy prywatne akademie pobierają opłaty od 50 000 do 90 000 euro rocznie.
Przykłady: IMG Academy (około 70 000 €/rok i 90 000 €/rok z zakwaterowaniem) oraz Evert Tennis Academy (ponad 50 000 €/rok z zakwaterowaniem) w Stanach Zjednoczonych.
Ale także Rafa Nadal Academy (około 56 000 €/rok) i Mouratoglou Academy (około 40 000 €/rok) w Europie.
Dodatkowo, wraz z kosztami podróży, roczny budżet może przekroczyć 75 000 euro, a nawet zbliżyć się do 100 000 euro.
I jeśli dla wielu rodzin taki wydatek jest nieosiągalny, to dla tych, które mogą sobie na niego pozwolić, akademie oferują środowisko trudne do wyrównania: międzynarodowy kalendarz, sparingi na wysokim poziomie, zespoły multidyscyplinarne, zanurzenie w kulturze touru.
Stopniowo jednak ścieżka sportowa zdaje się dzielić na dwa światy: selekcja talentów, w dużej mierze wciąż zapewniana przez systemy federalne, oraz szkolenie elity, obecnie przechwytywane przez sektor prywatny.
W tej konfiguracji czysty talent już nie wystarcza. O karierze w coraz większym stopniu decydują finansowanie, sieć kontaktów, zdolność do włączenia się w strukturę premium.
Przykładowo Holger Rune skorzystał z fundacji ChampSeed, założonej przez Patricka Mouratoglou, aby móc szkolić się w akademii.
Dziś: system dualny, ale niemal bez współpracy
Światowy tenis funkcjonuje obecnie według dwóch równoległych obiegów. Z jednej strony system federalny, który zachowuje swoją historyczną misję wykrywania talentów i szkolenia masowego. Z drugiej prywatny sektor, skoncentrowany na elicie, indywidualizacji i międzynarodowych ścieżkach.
Te dwa światy mogłyby się uzupełniać; współistnieją jednak głównie, ignorując się nawzajem, każdy broniąc swojej legitymacji, skuteczności i filozofii, choć niektórzy prezesi federacji – w szczególności Gilles Moretton we Francji – zapowiadają chęć współpracy.
„Zbliżyłem się do wszystkich akademii wraz z całymi zespołami FFT” – tłumaczył. – „Trzeba podkreślić wysoką jakość pracy wykonywanej w sektorze prywatnym i przestać ją lekceważyć i odsuwać na bok.
Stworzymy ten sojusz publiczno-prywatny, z wyborami treningów i miejsc treningowych dostosowanych do każdego młodego zawodnika, któremu zaproponujemy rozwiązania à la carte” – mówił w 2021 roku w rozmowie z RMC Sport.
Pozostaje zasadnicze pytanie: w sporcie, w którym szkolenie się prywatyzuje, a koszty eksplodują, czy dostęp do doskonałości ma pozostać finansowym przywilejem? A może federacje są w stanie na nowo zdefiniować swoją rolę, by znów stać się prawdziwą windą społeczną?
Historia ostatnich pięćdziesięciu lat pokazuje wyraźnie jeden trend: monopolu już nie ma, a rywalizacja toczy się dziś także za kulisami procesu szkolenia.
Puchar Davisa: między reformami, krytyką a kulturą narodową 
Paradoks dzielący tenis: wykończeni zawodnicy i przeładowany kalendarz, ale mnożące się pokazy 
Szkolenie przyszłych mistrzów: upadek francuskiego modelu publicznego wobec prywatnych akademii 
Czy padel zagraża tenisowi? Zanurzenie w rewolucji, która wstrząsa ustalonym porządkiem